بررسی فضاهای معماری و تزئینات وابسته در حمام های صفوی– قاجاری شهر اردبیل

چکیده: ایرانیان از دیرباز به حفظ نظافت بدن و شست و شوی همیشگی آن اهمیّت فراوان می داده اند، به ویژه پس از اسلام؛ زیرا برای انجام فرائض مذهبی می بایستی بدواً پاک و تمیز باشند، چرا که قبولی عبادات به طهارت جسم منوط شده است. پیش از اسلام پیروان آیین مهر و زردشت توجّه به پاکیزگی داشته و آب، که مظهر پاکیزگی است، از قداست فوق العاده برخوردار بوده. در گذشته های دور (از حدود ???? تا???? سال قبل) شست و شوی معمولی به صورت حاضر نبوده است. گرمابه ساختمانی گرم با ظرفی بزرگ به نام آبزن بوده است. از آن جهت که آب را مقدّس می-شمردند و نمی خواستند آن را آلوده کنند، آب استفاده شده را پس از استحمام روی زمین یا به آسمان پاشیده و به هیچ عنوان آن را وارد آب پاک نمی کردند. کلمه پادیاوی یعنی غسل، وضو، پاک کردن و پاکیزه نگاه داشتن که واژ? پاسیو هم به همین منظور است از آن زمان ریشه گرفته، پاسیو همان محلّ تمیزکردن و در مساجد به وضوخانه گفته می شده است. این واژه در زبان فرانسه به پاتیو تبدیل شده و دوباره به ایران بازگشته به صورت پاسیو به کار گرفته شده است. حمام ها یکی از عناصر چند عملکردی در شهرها بوده اند؛ اوقات نظافت؛ اصلاح سروصورت و استراحت در این اماکن انجام می شده است. حمام های ایران علاوه بر ارزش معماری از دیدگاه اجتماعی نیز حائز اهمیت است. آیین ها و سنت های زیادی در ارتباط با حمام از روزگاران گذشته به ویژه در قرن حاضر پیدا شده است. عموماً ایجاد حمام ها در یک مکان با توجه به تأمین آب بهداشتی و خروج فاضلاب و غیره طراحی می شده است. عصر شکوفایی ایجاد حمام ها را باید متعلق به دوره صفوی دانست و در این دوره ایجاد حمام ها در تمامی شهرهای ایران رو به گسترش نهاد بعد از عصر صفوی احداث حمام به شیوه ی گذشته ادامه یافت و نمونه های زیبایی ایجاد گردید. با شروع قرن حاضر و دگرگونی در زندگی روزمره به تدریج ایجاد و گسترش حمام به سبک سابق متوقف گردید و بیشتر استفاده از حمام های خصوصی در منازل مرسوم و متداول شد. با توجه به مطالب ذکر شده در تحقیق پیش رو ما به دنبال مطالعه حمام های عمومی شهر اردبیل از دوران صفویه تا اواخر قاجار هستیم. مشخص نمودن نوع معماری و مصالح به کاررفته در حمام ها و بررسی نقش و نگار و جایگاه این نوع بنا در زندگی روزمره ساکنان شهر اردبیل و نوع تزیینات به کاررفته در حمام ها و تفاوت ها و مشابهت آن ها باهم لزوم انجام تحقیق حاضر را آشکار می کند.